Hoe pas ik scherpte diepte toe in fotografie?

Het diafragma, de invloed hiervan op de scherptediepte en hoe gebruik ik dit?

Er zijn drie factoren die van invloed zijn op de belichting van een beeld. Dit noemen we de belichtingsdriehoek:

1. Lichtgevoeligheid van de sensor (of film); het ISO-getal

2. De sluitertijd

3. Het diafragma

Naast de invloed die het diafragma heeft op de belichting heeft het ook invloed op de scherptediepte. Dit laatste wordt in dit artikel nader toegelicht.

Wat is scherptediepte?

Gezien vanaf het camerastandpunt is scherptediepte het gebied tussen dat deel dat het meest dichtbij en veraf is en ook nog scherp in beeld is.

Drie factoren hebben directe invloed op de scherptediepte.

Allereerst die diafragma-keuze. Ook de objectiefkeuze en dan in het bijzonder de brandpuntsafstand heeft z’n invloed. Namelijk hoe kleiner de brandpuntsafstand, hoe groter de beeldhoek. Dit leidt weer tot een grotere scherptediepte.

Tot slot de grootte van de digitale sensor. Een grotere digitale sensor zal resulteren in een kleinere scherptediepte.

In dit artikel ga ik verder niet in op de twee laatst genoemden (brandpuntafstand en sensorgrootte), omdat het verhaal anders te technisch wordt.

Hoe kan je de scherptediepte beïnvloeden?

In de beantwoording ga ik ervan uit dat je over een digitale camera beschikt waarbij het diafragma instelbaar is. Het diafragma zijn lamellen die een cirkelvormige opening vormen binnen het objectief. Hierdoor valt het licht op de sensor.

Bij een kleiner diafragma wordt de hoeveelheid doorgelaten licht kleiner en neemt de scherptediepte toe. Het diafragmagetal neemt toe bij het verkleinen van die opening en dus het vergroten van het scherptedieptevlak.

Tegenwoordig zijn de camera’s zo uitgerust dat het verstellen van het diafragma via de camera gaat. In het verleden was dit anders. Er was een draairing op het objectief waarmee je de wijziging moest doorvoeren.

Dit had een (klein) voordeel. Op deze ring stond namelijk een schaalverdeling. Hiermee kon je op eenvoudige (maar wel globale) wijze zien hoe groot het scherptedieptevlak was.

Hoe gebruik je de scherptediepte?

Aan de hand van een aantal voorbeelden wil ik inzage geven hoe ik het diafragma gebruik bij de compositie van beelden.

Isoleren van een onderwerp vanwege esthetische inzichten

Bij deze foto was het mijn bedoeling om de aandacht te vestigen op de vlinder. Als het model volledig scherp in beeld zou zijn geweest zou de foto minder geslaagd zijn. Het model zou voor afleiding hebben gezorgd waardoor de kijker niet meer weet wat mijn bedoeling was.

Leyla met vlinder Instelling: f= 5.6

Isoleren van een onderwerp vanwege de achtergrond

Met name in de sportfotografie heb je nog wel eens last van een drukke achtergrond. Denk hierbij aan omringende spelers, attributen of het aanwezige publiek op de tribune. Om ervoor te zorgen dat het onderwerp niet op gaat in zijn omgeving kun je met behulp van het diafragma de actie/spelsituatie isoleren van zijn omgeving. Het komt als het ware los van zijn omgeving.

Handbal foto met publiek en actie Instelling: f=2.8

Betrekken van de achtergrond in het beeld

Bij natuurfotografie, maar ook productfotografie in de natuur wil je de omgeving betrekken (of juist niet) in het beeld. Scherpte kan hierbij helpen. Je wil in voorkomende gevallen een zo groot mogelijk scherptebereik hebben. Bij dit beeld heb ik de vrachtwagen in z'n natuurlijke werkomgeving geplaatst.

Mercedes Zetros Instelling: f=8

Hyper focale afstand

Als je meerdere onderwerpen scherp in beeld wil brengen en als die onderwerpen ook nog eens in het vlak niet (dicht) bij elkaar liggen, dan kun je gebruik maken van de zogenaamde hyper focale afstand.

Drie factoren hebben directe invloed op de hyper focale afstand. Dit zijn dezelfde drie factoren die ook de scherptediepte bepalen (diafragma, objectief-lengte en sensorgrootte).

De grootste hyper focale afstand stel ik als volgt in.

• Zet de scherpstelbediening op handmatig.
• Stel de scherpstelling in op oneindig.
• Stel het diafragma in op zijn kleinste opening (=grootste getal).

Je hebt nu het grootst mogelijk scherptediepte gebied gevonden dat in het bereik van het objectief ligt.

28mm objectief

Hier kun je aflezen dat het scherptediepte bereik tussen 1m en oneindig ligt. Daar is mede de oorzaak van dat het objectief een kleinste diafragma heeft van f=22

50mm objectief

Hier kun je aflezen dat het scherptediepte bereik tussen ca 3,5m en oneindig ligt.

85mm objectief

Hier kun je aflezen dat het scherptediepte bereik tussen ca 6m en oneindig ligt*.

• De genoemde bereiken gelden voor een full frame camera.

Tot zover mijn bijdrage over dit onderwerp.

Mijn werk kun je vinden op mijn site.

Alle foto’s in dit artikel zijn van mijn hand. Uiteraard rust hier (en de tekst) het auteursrecht op. Dit artikel heb ik met veel plezier geschreven. Immers kennis delen, is kennis vermenigvuldigen. Doe er je voordeel mee, maar heb vooral plezier in fotograferen.

Jos Joosten

Fotograaf